IVN column: Planten als medicijn

Het slikken van een paracetamolletje is voor de meesten onder ons de normaalste zaak van de wereld. Paracetamol is een moderne, goedkopepijnstiller, waarvan de werking niet precies bekend is, maar eentje die toch onverminderd populair is. Had je vroeger pijn, dan kreeg je het ingekookte sap van de slaapbol. (Papaver somniferum). Dat werktepijnstillend, maar de bijwerkingen waren aanzienlijk en soms erger dan de kwaal. Het isoleren van morfine in het begin van de 19de eeuw was de opstap naar het op grote schaal produceren van synthetische geneesmiddelen. Het was in ieder geval de eerste keer dat een stof uit een plant werd gehaald. Morfine is een alkaloide, een bepaalde chemische verbinding, die in planten aanwezig is en vaak als insecticide werkt. Bij mensen hebben alkaloiden afhankelijk van de dosis een medicinale, een stimulerende, een verdovende of een dodelijke werking. De alkaloide morfine werkt op het centrale zenuwstelsel, zowel op dat van mensen, als op dat van hongerige kevertjes. Er zijn meer alkaloiden. Denk aan caffeine, dat in koffie zit, theobromine, dat in chocola zit en kinine, afkomstig van de bast van een Zuid-Amerikaanse boom, tot voor kort het gangbare middel tegen malaria.

Omdat de malariaparasiet, door toedoen waarvan jaarlijks een half miljoen mensen overleden, resistent werd tegen kinine, was de behoefte aan een nieuw anti-Malaria middel groot. Youyou Tu, een Chinese farmaceute, dook in de traditionele Chinese kruidenleer en met behulp daarvan ontdekte en isoleerde ze Artemisinine uit de Zomeralsem, de Artemisia annua. Yu kreeg de Nobelprijs en de wereld een werkend middel tegen malaria. Artemisia is een bijzonder plantengeslacht, genoemd naar Artemis, de godin van o.a. de geboorte. De soorten van dit plantengeslacht werden in de oudheid veel gebruikt voor vrouwenkwalen. Wij hebben hier een achttal inheemse Artemisia’s, waarvan Bijvoet misschien wel de bekendste is. Als je de blaadjes van de Bijvoet fijnwrijft dan komt er een bijzondere geur vrij, die een beetje naar lysol leunt. Volgens Plinius, een Romeinse geschiedschrijver, deden Romeinse soldaten Bijvoet in hun schoenen om het marcheren op die eindeloze heerwegen een beetje dragelijk te maken. Absinthine uit een andere alsem, de Absintalsem, is weer ontstekingsremmend. Extracten van deze Artemisia zitten ook in vermout en absint. Laatste drankje hadlang een slechte naam. Uiteindelijk bleek het gewoon de alcohol te zijn, die de oorzaak was van de vermeend hallucinerende werking.

Als ik 200 jaar geleden was geboren, zou ik al vele malen dood zijn geweest. Als ik niet aan longontsteking was overleden, dan was ik een pijnlijke dood in het kraambed gestorven. Reden genoeg om blij te zijn met de ontwikkelingen op medisch gebied, die ons allemaal een langer en gezonder leven hebben gebracht en met de natuur die ons daarbij een handje helpt.

Column en Foto zijn van Aleid Offerhaus, Natuurgids IVN Amstelveen.