Blije boom

Als de wortels niet verdroogd zijn, is de boom nog niet dood ~ Dalai Lama

Drie recente boeken gaan in op de stelling ‘Bomen vormen de laatste strohalm in de klimaatcrisis’. Kunnen bomen de klimaatverandering keren? Met innerlijke focus kom je een heel eind! Door de druk van de maatschappij en van onszelf is het vaak lastig om ontspannen door het leven te gaan. Bepaalde karaktereigenschappen zorgen ervoor dat je meer stress ervaart en andere eigenschappen zorgen er juist voor dat je meer ontspannen door het leven gaat. Een optimistische levenshouding draagt in ieder geval bij aan het makkelijker omgaan met de uitdagingen die op ons pad komen. Mentale weerbaarheid! Als je gestrest bent, gaat je ademhaling sneller. Dat helpt het lichaam om meer zuurstof naar je hersenen en spieren te brengen, zodat je alert kunt reageren. Als je bewust dan juist langzaam gaat ademhalen, wordt het lichaam meer ontspannen en de stressreactie neemt af en je lichaam maakt minder adrenaline. En kun je kiezen en voelen om positief en creatief te denken. Dan schep je met elkaar een positieve werkelijkheid! In de NRC van vrijdag 1 juli 2022 lazen wij prachtige recensies over de drie boeken en hieronder een samenvatting met ons perspectief.

Het meest noordelijke bos ter wereld bereik je niet zomaar. De Britse schrijven Ben Rawlence kwam er na een dagenlange tocht met een buitenmodel terreinwagen met enorme banden. Wegen zijn er in deze streken in Siberië niet. Het gevaarte rijdt over ijs en permafrost. Eenmaal bij de Ari Mas (Boomeiland) aangekomen, ziet Rawlence de lariksen staan, hun naalden bevroren. Het is een wonder dat ze hier kunnen overleven. De tocht naar Ari Mas was een van de expedities die Rawlence ondernam voor zijn boek De Boomgrens om het noordelijke bos in kaart te brengen en daar de effecten van klimaatverandering te onderzoeken. Dit noordelijke bos is het op een na grootste ecosysteem ter wereld. Alleen de oceanen zijn groter. Dit woud, en niet de zo vaak besproken Amazone, is de long van de wereld. Naast de bomen zijn bijzondere mensen de hoofdpersonen in De Boomgrens. Juist die combinatie maakt het lezen van dit boek heel aantrekkelijk. Rawlence gaat bij groepen te rade die bijzondere kennis bezitten: wetenschappers en oorspronkelijke bewoners. Hij spreekt bijvoorbeeld Nikita Zimov, die een onderzoekscentrum in Rusland leidt. Het gesprek gaat vooral over Nikita’s vader Sergej, ook een wetenschapper, die het ontdooien van de permafrost (=het verschijnsel dat in gebieden bij de Polen en in hooggebergte de ondergrond nooit helemaal ontdooit) en het vrijkomen van daarin opgeslagen voorraden methaan en koolstof als groot gevaar beschreef. Dat zal volgens Sergej leiden tot de ineenstorting van de menselijke beschaving. Rawlence citeert ook de ‘zachtaardige en bedachtzame’ Nederlandse aardwetenschapper Ko van Huissteden: “Het grote publiek denkt nog steeds dat de klimaatverandering geleidelijk zal verlopen. Zij beseffen niet dat het een abrupt proces zal zijn en wat dat betekent in termen van klimaatrampen en het lijden van hun kinderen.” In veel gebieden in het noorden rukken de bomen op. Dat klinkt goed, maar Rawlence legt uit dat dit juist tot meer opwarming kan leiden. Onder bomen is het warmer, waardoor er meer permafrost ontdooit, waardoor meer broeikasgassen vrijkomen en zo verder in een steeds sneller draaiende spiraal. “Bomen bieden niet langer troost, ze waarschuwen ons”, schrijft hij.

De bekende Duitse boswachter Peter Wohlleben heeft zich over het verband tussen bomen en klimaatverandering gebogen. Zijn opvatting is eenduidiger: plant bomen en laat ze staan! Dat is de beste manier om broeikasgassen op te nemen. Wohlleben is tegen het gebruik van hout, dat gaat gemiddeld maar 33 jaar mee, en pleit voor een belasting op hout, net zoals op CO2 uit andere bronnen. Zelfs bij het gebruik van wc-papier zet hij een vraagteken. In De lange adem van bomen laat hij zijn hoofdpersonen, de bomen, bijna als mensen optreden. Ze hebben honger, zijn bang of in verwarring, trekken aan de noodrem en geven wijsheid door. Deze manier van uitleggen spreekt aan, gezien het succes van zijn boeken. Wel is de toon wat belerend en zijn boodschap blijft, net als in zijn voorgaande boeken dezelfde, al lijkt hij nu feller en activistischer. In dit boek vertelt hij hoe hij sociale media heeft gebruikt om de kap rond de Heilge Hallen, een reservaat met de oudste beuken van Duitsland, te verhinderen. Met succes. “Iedere click telt”, zo spoort hij de lezers aan om mee te helpen. Wohlleben vertelt ook dat hij sinds 3 jaar geen vlees meer eet. Het verband met bossen legt hij helder uit. Voor veevoer is veel landbouwgrond nodig, en het kappen van bossen daarvoor veroorzaakt veel uitstoot van broeikasgassen. Een meer plantaardig dieet schept ruimte voor bossen; niet alleen in Europa, maar ook daarbuiten.

Net als Wohlleben wijst de Italiaanse bioloog Stefano Mancuso in zijn boek Bomen van de wereld op het enorme oppervlak dat nodig is voor de veehouderij. Mancuso’s nieuwe boek is geen catalogus van bomen, wat je op basis van de titel zou verwachten, maar bestaat uit acht los van elkaar staande hoofdstukken, die lang niet alleen over bomen gaan. Ook bijvoorbeeld over een fanatieke boekenverzamelaar en het forensisch gebruik van hout. Wel komt hij steeds terug op het belang en de onvermoede eigenschappen van planten. Hij doet dat in levendige, zelfs filmische beschrijvingen. “Om CO2 op te vangen is het planten van duizend miljard bomen het meest efficiënt”, zegt Mancuso. Volgens hem is daar ruimte voor. Het liefst komen ze in steden, want die worden het heetst en die kunnen onleefbaar worden. Elk mogelijk oppervlak van die steenklompen zou bedekt moeten worden met planten. Zo zouden de bomen ‘ons‘ kunnen redden, zoals de ondertitel van het boek van Peter Wohlleben dit ook verwoordt.

Uiteindelijk lijken de bomen de laatste strohalm in de Klimaarcrisis. Maar of ze snel genoeg en op de juiste plekken groeien om de uit het noorden komende klimaatexplosie te voorkomen? Desondanks kunnen deze boeken het ontzag en de bewondering voor bomen en bossen vergroten. We leven immers op ‘de planeet van de planten’, zoals Mancuso schrijft, en dat is een wereld waarvan wij lang niet alles weten. Het belang van die plantenwereld niet zien of die verwaarlozen is een van de grootste bedreigingen voor onze soort, stelt hij. Ieder van de auteurs laat onbekende en soms onvermoede kanten van de wisselwerking tussen bomen, mensen en klimaat zien. Wohlleben hoopt dat er op natuurlijke wijze nieuwe oerbossen ontstaan, aangeplant door gaaien en kraaien die eikels en beukennoten verstoppen. Rawlence, aan het einde van zijn boek, dat hij betrokken is bij de oprichting van een nieuwe school in Wales, het Black Mountains College ‘waarin de natuur zelf klaslokaal is’. Er wordt buiten lesgegeven, ecologische principes staan voorop. “We zullen weer terug naar het bos moeten”, schrijft hij. Het bos waarmee de mensen sinds de laatste ijstijd hebben samengeleefd, dat ze hebben gevormd en dat de mensen heeft gevormd.

Bomen wisselen via een groot netwerk van schimmeldraden allerlei stoffen uit en zijn van elkaar afhankelijk. Samen kunnen mensen de klimaatverandering keren met wijze innerlijke focus. Hoe? Kies en voel om een blije ‘boom van een mens’  te zijn! Afhankelijk van eigen liefdevolle gedachten. Een mens met positieve creatieve gedachten, is die verbonden met andere mensen van dezelfde levenshouding? Laat de wortels van je bestaan niet verdrogen en creëer … geloof … adem zuurstof in en adem liefde uit!

Kees en Conchita Willems