Proef met baggeren op de Kleine Poel

Op zaterdag 19 oktober 2024 waren inwoners en belangstellenden uitgenodigd door het hoogheemraadschap van Rijnland mee te gaan met een rondvaartboot op de Poel. Paul Hollander, projectleider van het hoogheemraadschap, lichtte aan zes groepen met circa dertig deelnemers de proef met baggeren op de Kleine Poel toe. Boswachter Pieter van het Amsterdamse Bos vertelde over de ecologie, flora en fauna van de poeloevers. MijnAmstelveen was erbij. Het was een interessante middag en het - voor oktober - nog redelijke weer hielp mee om er een fijne vaartocht van te maken.

Ontstaan Amstelveense Poel

Al vanaf de middeleeuwen werd in de omgeving van Amstelveen verveend. Hierbij werd veen tot turf verwerkt, lange tijd een belangrijke brandstof. Toen de vraag naar turf, met name uit Amsterdam, toenam, werd de productie uitgebreid. Er kwamen ook andere werktuigen, zoals de baggerbeugel, waarmee het veen van grotere diepten kon worden gewonnen. Na het vervenen bleef er een waterplas over. De Amstelveense Poel is op deze manier geleidelijk ontstaan. Dat moet vanaf ongeveer 1700 zijn gebeurd. De meeste waterplassen zijn vroeger of later drooggelegd en de Bovenkerkerpolder is hier een voorbeeld van. In de 19^de eeuw waren er ook plannen om de Poel droog te leggen, maar dit is niet doorgegaan. Uiteindelijk wilde de overheid de Poel en de oeverlanden behouden en werden deze in 1928 onderdeel van het Amsterdamse Bos. Gelukkig maar, want pas later werd de grote ecologische waarde van de oeverlanden van de Poel duidelijk. Daar is ook nog zichtbaar hoe deze omgeving eruit moet hebben gezien voor het gebied ontgonnen werd.

Geliefd recreatiegebied

De Poel en de Kleine Poel zijn al heel lang een geliefd recreatiegebied. Van alles kun je er doen: wandelen, zeilen, surfen, en schaatsen. De gemeente Amstelveen wil de recreatiewaarde van de Amstelveense Poel verhogen. Dat kan alleen als er iets wordt gedaan aan de waterkwaliteit van de Poel, die al langer slecht is. Zwemmen is bijvoorbeeld nu niet aan te raden, voor honden trouwens ook niet.

Er is al veel bereikt

Het hoogheemraadschap is verantwoordelijk voor de waterkwaliteit. Paul Hollander licht vanaf het water van de Poel toe: “Vooral (blauw)algen zijn een probleem voor de waterkwaliteit. We willen proberen het fosfaatgehalte in het water terug te brengen om zo de algengroei tegen te gaan.” Het blijkt dat de waterkwaliteit vanaf 1980 wel met een factor drie is verbeterd. Ook is het water helderder geworden sinds dat jaar. Paul: “We hebben al veel kunnen doen door riolering af te koppelen van de hemelwaterafvoer en door het water meer te zuiveren. Ook het hondenbeleid, waarbij hondenpoep wordt opgeruimd in bakken, zorgt voor schoner water.” Dat laatste is misschien niet zo bekend en is daarom een extra stimulans de uitwerpselen van honden niet zomaar achter te laten om te voorkomen dat zij in het water terecht komen.
We gaan dus de goede kant op, maar het is nog niet voldoende.

Proef voor schoner water

De plas is circa vijftig jaar geleden gebaggerd. Het hoogheemraadschap krijgt vaak de vraag waarom er nu niet weer gebaggerd wordt. Paul: “Onze ervaring is dat de waterkwaliteit in het eerste jaar na het baggeren wel is verbeterd, maar dat dit van korte duur is en dat er later toch weer veel algen zijn.” De bagger is verontreinigd met diverse stoffen als gevolg van vervuiling door vroegere bedrijven langs de oevers van de Poel. Ook wordt PFAS aangetroffen, een chemische stof die gebruikt werd voor allerlei producten, van blusschuim tot de anti-aanbaklaag van pannen. De stof is niet afbreekbaar in het milieu en kan bij hogere concentraties schadelijke effecten hebben voor de mens. Bagger waarin PFAS zit of die anderszins te veel is vervuild, moet worden afgevoerd naar een erkende verwerker. Dit brengt hoge kosten met zich mee. Het zou daarom 40 miljoen euro kosten om de hele Poel te baggeren. Minder vervuilde bagger mag wel op de kant.

Daarom wordt er eerst een proef gedaan in de Kleine Poel, waarbij wordt gekeken of baggeren voldoende effect heeft op de waterkwaliteit. Hiervoor wordt de Kleine Poel door een damwand afgesloten van de Poel. Een deel van de bagger wordt afgegraven en het resterende deel wordt afgedekt met zand. Hierdoor komt er minder voedsel in het water, waardoor algengroei vermindert. De bagger wordt afgevoerd naar een verwerker in Lelystad. Het baggeren vindt overigens duurzaam plaats met elektriciteit opgewekt uit waterstof. Begin 2025 is dit afgerond, waarna nog een aantal jaren wordt gemonitord. Tevens brengt het hoogheemraadschap extra oeverbeplanting aan in natuurvriendelijke oevers. Dit zijn oevers met een geleidelijke overgang van water naar land, die planten en dieren meer ruimte geven.

Het hoogheemraadschap voert dit project uit in samenwerking met gemeente Amstelveen, gemeente Amsterdam en de provincie Noord-Holland.

Ecologie van de Poel

Daarna was op de terugtocht de beurt aan boswachter Pieter, die midden op de Kleine Poel van de andere boot op de onze overstapte. Hetzelfde gold overigens voor Paul, die naar de andere boot ging. Gelukkig ging dat allemaal goed.
Pieter: “De oeverlanden van de Poel zijn veenmos rietlanden en wij willen dat zo houden. Het gebied heeft een grote cultuur-historische waarde en de natuurwaarden zijn hoog. Er zijn veel bijzondere moerasplanten en orchideeën. Wij beheren het om te voorkomen dat het bos wordt. Als wij niet jaarlijks maaien, dan treedt verlanding op.”

Pieter vertelde nog over de vele vogels die op en rond de Poel te vinden zijn. We zagen een Aalscholver op de plas drijven. Nu weet ik van die vogels wel dat ze soms met gespreide vleugels op lantaarnpalen zitten, maar Pieter maakte ons erop attent dat de Aalscholver diep in het water lag en vertelde er ook bij waarom dat was. Ze hebben weinig vet in de veren, waardoor deze veel water opnemen en daardoor zijn ze wat zwaarder.

Al met al een leerzame middag op en over het water van de Poel.

Foto's: Maureen van Munster