Beloning gemeenten in voorstel asielwet

De kogel is eindelijk door de kerk, de veelbesproken asielwet gaat in consultatie. Er ligt na veel discussie een wetsvoorstel dat moet zorgen voor voldoende asielopvang met een evenwichtigere verdeling over het land. Gemeenten die vrijwillig extra opvangplekken aanbieden krijgen daarvoor een beloning van 2500 euro per plek.

Het wetsvoorstel Wet gemeentelijke taak mogelijk maken asielopvangvoorzieningenligt na veel strubbelingen op tafel. De VVD-fractie besloot gisteren na een urenlang ‘pittig overleg’ met premier Rutte besloten toch de spreidingswet te steunen. Het ging de VVD-fractie vooral om het beperken van de asielinstroom. De toezegging van Rutte dat hij zich daar hard voor gaat maken gaf de fractie voldoende vertrouwen om met de wet in te stemmen, zei fractievoorzitter Sophie Hermans.

Asielwet

‘We hebben in de asielopvang meer rust, stabiliteit en een eerlijkere verdeling nodig,’ aldus verantwoordelijk staatssecretaris Van der Burg. ‘Met dit wetsvoorstel komt de taak hiervoor ook bij gemeenten en provincies te liggen. Een ander nieuw element is dat gemeenten die vrijwillig plekken bieden, meer te besteden krijgen voor hun inwoners. Hiermee zetten wij een stap vooruit uit de opvangcrisis.’

1 februari 2023

Het wetsvoorstel gaat nu twee weken in consultatie. De beoogde invoeringsdatum van 1 januari 2023 schuift hoogstwaarschijnlijk op naar 1 februari. Op die datum maakt het kabinet bekend hoeveel opvangplekken er de komende twee jaar nodig zijn, ook voor bijvoorbeeld alleenstaande minderjarige asielzoekers. Van der Burg brengt vervolgens de bestaande duurzame plekken in kaart.

Gemeenten kunnen elkaar volgens het wetsvoorstel helpen de aantallen te halen en met de provincie afspraken maken over wie wat doet. ‘De ene gemeente heeft bijvoorbeeld straks een passende opvangvoorziening, terwijl een buurgemeente juist meer doet op een ander terrein.’ Als er tot 1 mei nog niet voldoende plekken beschikbaar komen, dan krijgen provincies en gemeenten de taak om de aanvullende benodigde capaciteit met elkaar te verdelen.

Beloning

Voor 1 juli brengen de 12 provincies hierover verslag uit aan de staatssecretaris. Hij neemt dan voor 1 september een besluit op basis van het voorstel van de provincies. Van der Burg stelt het verdeelbesluit in het uiterste geval zelf vast. Ook vraagt hij gemeenten vrijwillig extra plekken aan te bieden, boven op het gevraagde aantal. Met als beloning 2500 euro per plek per tweejaarlijkse verdeelcyclus.

De voorwaarde daarbij is dat het gaat om een opvanglocatie van minimaal 100 plekken, beschikbaar voor tenminste 5 jaar. Ook kunnen locaties meegerekend worden die binnen één jaar beschikbaar komen. De extra beloning is vrij besteedbaar. Het bedrag komt bovenop de reële compensatie voor de kosten die gemeenten maken voor de opvang van asielzoekers.

Aantrekkelijker

Volgens Van der Burg wordt het voor gemeenten met de beloning aantrekkelijker om te investeren in duurzame opvanglocaties. ‘Zo komt er ook stap voor stap extra capaciteit beschikbaar in de komende jaren en hoeven er steeds minder plekken onder wettelijke taak verdeeld te worden.’

Daarbovenop is er nog een financiële prikkel. Als een provincie extra plekken realiseert boven 75 procent van hun taak, krijgen zij een beloning van 1500 euro per plek. Het geld wordt dan naar rato verdeeld onder de gemeenten die meer doen dan getalsmatig is gevraagd. Volgend jaar zijn er ongeveer 55.000 opvangplekken nodig. Dat de regeling miljoenen kan kosten, deert hem niet. ‘Ik zou bijna zeggen: gemeentes, zorg dat ik een financieel probleem krijg. Want dan heb ik geen opvangprobleem.’

Blijvend

Binnen twee jaar na invoering van de wet wordt gekeken of deze in de praktijk werkt. Na vier jaar vindt een evaluatie plaats. Uiterlijk vier jaar na inwerkingtreding van de asielwet komt het kabinet met een voorstel om de wet definitief te maken en zo blijvend wordt.

Veel onduidelijk

De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) noemt het ‘goed dat er een doorbraak is’ met de asielwet. Wel is er voor de vereniging nog veel onduidelijk, laat een woordvoerder weten. De VNG herhaalde de zorgen over de uitvoerbaarheid van het voorstel ‘en de termijn waarop dit moet gebeuren’.

Zo moet de VNG uitzoeken wat de gevolgen van de asielwet zijn voor gemeenten, bijvoorbeeld qua ‘werkwijze, inzet van mensen en middelen, ook ten opzichte van de huidige werkwijze rondom asielopvang.’ De gemeentekoepel vindt dat het oponthoud‘dwingt de toetsing sneller uit te voeren dan eigenlijk verantwoord is. De situatie van asielzoekers vraagt immers om actie’.

Opgelucht

Ook de burgemeesters van het Veiligheidsberaad zijn ‘opgelucht en tevreden’ dat de spreidingswet eindelijk groen licht heeft gekregen. Het feit dat de wet binnenkort van kracht wordt, zal nu al effect hebben op weigerachtige gemeentebesturen, verwacht voorzitter van het Veiligheidsberaad Hubert Bruls. ‘Gemeenten weten nu dat ze moeten, omdat ze gedwongen kunnen worden. Dit is de spreekwoordelijke stok achter de deur.’

Er is nog steeds een flink aantal gemeenten dat weigert om plaats te maken voor asielzoekers. ‘Dat kan zo meteen niet meer. We weten al dat er volgend jaar nog veel meer plaatsen nodig zijn,’ stelt Bruls. Het gaat dan vooral om asielzoekerscentra waar vluchtelingen langere tijd onder behoorlijke omstandigheden kunnen wonen.

Het Veiligheidsberaad bespreekt met Van der Burg hoe de asielopvang volgend jaar geregeld gaat worden. Het is de bedoeling dat het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) per 1 april de organisatie van de asielopvang overneemt van de veiligheidsregio’s. ‘We hebben meegeholpen omdat het crisis was. Maar dat kan niet zo blijven,’ aldus Bruls.